İşten Çıkarılan İşçinin Yasal Hakları Nelerdir?
İşten çıkarılan işçiye tanınan yasal haklar arasında kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, ücret alacağı, fazla mesai alacağı, yıllık izin ücreti alacağı ve işe iade davası açma hakkı bulunur. İşçi ile işveren arasında imzalanan iş sözleşmesinde yer alan hükümler, kanun tarafından belirlenen bu hakların nasıl uygulanacağını şekillendirir.
İş Hukuku, çalışma hayatındaki işçi–işveren ilişkilerini ayrıntılı biçimde düzenler. Bu nedenle, işten kovulan işçinin hakları doğrudan İş Kanunu çerçevesinde güvence altına alınmıştır. Kanunun kapsadığı başlıca konular şunlardır:
- İşçi ücretleri ve ödeme düzeni
- Yıllık izin hakları
- Kıdem tazminatı koşulları
- İhbar tazminatı süreleri
- İş güvencesi ve işe iade süreçleri
- İşten çıkarılmalarda tazminat hakları
- İş sözleşmesinin feshi ve sonuçları
Kıdem Tazminatı Hakkı
Bir işçi, aynı işyerinde en az 1 yıl çalıştığında kıdem tazminatı hakkı kazanır. Kıdem tazminatı, işçinin işyerinde geçirdiği her tam yıl için hesaplanır ve toplam tutara eklenir. Ancak bu hakkın doğabilmesi için işten çıkarılma gerekçesinin işçinin kusuruna dayanmaması gerekir. Eğer işveren, İş Kanunu’nda belirtilen haklı nedenlere dayanarak iş sözleşmesini feshederse kıdem tazminatı ödemekle yükümlü değildir. Bu durumda işçi kıdem tazminatı talep edemez. Fakat işveren, ödemesi gereken kıdem tazminatını yapmazsa, işçi dava açarak hakkını yasal yollardan talep edebilir. Kıdem tazminatı davalarında zamanaşımı süresi 5 yıldır. Hesaplama yapılırken işçinin en son aldığı brüt ücret esas alınır ve buna ek olarak düzenli ödenen bazı yan haklar da dikkate alınabilir.
İhbar Tazminatı Hakkı
İş Kanunu hükümleri uyarınca işveren, iş sözleşmesini feshetmeden önce işçiye belirli bir bildirim süresi tanımak zorundadır. Bu süreler işçinin kıdemine göre değişmektedir:
- 6 aydan az kıdemi olan işçi için: 2 hafta
- 6 ay ile 1,5 yıl arası kıdemi olan işçi için: 4 hafta
- 1,5 yıl ile 3 yıl arası kıdemi olan işçi için: 6 hafta
- 3 yıldan fazla kıdemi olan işçi için: 8 hafta
İşveren bu süreleri beklemeden sözleşmeyi feshederse, işçiye ihbar süresine karşılık gelen ücreti nakden ödemekle yükümlüdür. Aksi durumda işçinin ihbar tazminatı alacağı doğar.
İhbar tazminatı hesabında işçinin brüt çıplak ücreti esas alınır; ayrıca düzenli nitelikteki nakdi ödemeler (yemek, yol, prim vb.) de hesaba katılır. İşçi, ihbar süresi boyunca günde en az iki saat iş arama izni kullanma hakkına sahiptir. Bu izin verilmediği takdirde, karşılığı ücrete eklenerek ödenir.
İşverenin ihbar sürelerine uymadan fesih yapması halinde işçi, önce zorunlu arabuluculuk yoluna başvurur; anlaşma sağlanamadığı takdirde iş mahkemesinde ihbar tazminatı davası açarak alacağını talep edebilir. Aynı şekilde işçi, sözleşmeyi haklı sebep olmadan ve bildirim süresine uymadan feshederse bu kez işveren işçiden ihbar tazminatı talep etme hakkına sahiptir.
İşveren Hakkımı Ödemezse Ne Yapabilirim?
Birçok işçi, işten çıkarıldığında kıdem tazminatı, ihbar tazminatı veya fazla mesai alacaklarını alamamaktan şikâyet eder. Bu durumda izlenecek hukuki süreçler kanunla belirlenmiştir.
Yazılı Talep ve Delil Toplama:
İlk yapılması gereken, işverenden alacakların yazılı olarak talep edilmesidir. Talep dilekçesi, noter aracılığıyla ihtarname şeklinde gönderildiğinde ileride dava için güçlü bir delil olur. Ayrıca bordro, banka dekontu, tanık beyanı gibi belgeler saklanmalıdır.
Arabuluculuk Süreci (Zorunlu):
İş Kanunu’na göre işçilik alacakları için dava açmadan önce arabulucuya başvurmak zorunludur. Arabuluculuk görüşmesi 3 hafta içinde sonuçlanır (gerekirse +1 hafta). Eğer anlaşma sağlanamazsa “anlaşmama tutanağı” düzenlenir.
İş Mahkemesi Davası:
Anlaşma olmazsa işçi iş mahkemesinde dava açabilir.
-
Kıdem ve ihbar tazminatı için 5 yıllık zamanaşımı süresi vardır.
-
Mahkeme, ödenmeyen tutarlara yasal faiz uygular.
SGK ve Bakanlık Şikâyeti:
Eğer sigorta primleri eksik yatırıldıysa veya işçi sigortasız çalıştırıldıysa, Sosyal Güvenlik Kurumu’na şikâyet yapılabilir. Ayrıca Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na başvuru da mümkündür.
Örnek: İşveren, 4 yıllık kıdemi olan işçiye 200.000 TL kıdem tazminatı ödemediğinde; işçi arabuluculuk → dava yoluyla, faiziyle birlikte yaklaşık 230.000 TL alabilir.
İşsizlik Maaşı Alma Şartları ve Süreci
Kendi isteğiniz ve kusurunuz dışında işsiz kaldıysanız ve son 3 yıl içinde en az 600 gün prim ödemişseniz işsizlik ödeneği alma hakkınız vardır. 2025 yılı için en düşük işsizlik maaşı 10.332,43 TL, en yüksek işsizlik maaşı ise 20.644,86 TL olarak belirlenmiştir. Ödeneğin süresi ise prim ödeme gün sayınıza bağlı olarak 180 gün ile 300 gün arasında değişmektedir.
Kullanılmayan İzin Ücretleri ve Fazla Mesai Ödemeleri
İşçinin yıllık izne hak kazanması için işyerinde en az 1 yıl çalışması gerekir. Yıllık izne hak kazanan işçi dinlenme süresinde ücret almaya devam eder. Yıllık izin süresi paraya çevrilmez. İşçi yıllık izinlerini kullanmadan işten çıkarılırsa kullanılmayan izinlerin ücreti işçi tarafından talep edilir. Yıllık izin alacağı, işçinin haklı nedenle işten çıkarılması durumunda da talep edilebilen yasal bir haktır.
Ayrıca, işçi işten çıkarıldığında fazla mesai ücretleri ödenmemişse bu ödemeleri talep eder. Haftalık 45 saatin üzerinde çalışan işçi için fazla mesai alacağı doğar. İşveren fazla mesai çalışması yapan işçiye normal ücretin üzerinde ödeme yapar. İşten çıkarılan işçinin fazla mesai ücretleri ödenmediyse işçi dava açarak alacaklarını talep eder. İşçinin işten çıkarılma sebebi kusura dayansa da fazla mesai alacağı talep edilir.
Sosyal Güvenlik ve Sağlık Sigortası Devamı
Sigorta primlerini düzenli şekilde ödeyen kişiler, prim ödemeleri devam ettiği sürece ve emekli olduktan sonra Sosyal Güvenlik Kurumu aracılığıyla sağlık güvencesinden yararlanır. Sigortalı çalışanlar ve emekliler SGK tarafından sunulan sağlık hizmetlerinden faydalanırken, işten çıkarılan ya da kendi isteğiyle işten ayrılan SSK’lılar, Bağ-Kur’lular ve devlet memurları belirli süre daha sağlık güvencesinden yararlanır fakat sağlık hizmetlerinden yararlanma süresi sınırlıdır.
5510 sayılı Kanun hükümleri gereğince sigortalı işten ayrılan kişinin, yeni bir sigortalı işe girmediği dönemde sağlık hizmetlerinden faydalanması prim ödemelerine bağlıdır:
- Çıkış tarihinden önceki 1 yıl içinde 30 günden az genel sağlık sigortası primi ödenmişse sağlık güvencesi sona erer.
- 30 günlük genel sağlık sigortası primi ödemesi varsa sigortalılığın sona erdiği tarihten itibaren 10 gün boyunca Genel Sağlık Sigortası kapsamında sağlık hizmetlerinden yararlanılır.
- 90 gün prim ödemesi mevcutsa kanun gereği sağlık güvencesinden yararlanma süresi 100 gündür. 90 günün aynı işyerinde geçmiş olması şartı aranmaz.
Çalışma Belgesi ve Referans Hakkı
Çalışma belgesi, çalışanın hangi tarihler arasında, hangi pozisyonda görev yaptığını ve işten ayrılma gerekçesini gösteren yazılı belgedir. İş değişikliği sürecinde çalışma geçmişini kanıtlamak isteyen kişiler açısından zorunlu nitelik taşır. İş Kanunu hükümlerine göre işten ayrılan her işçiye işveren tarafından çalışma belgesi verilmesi zorunludur. Çalışma belgesi için işçiden ücret ya da harç talep edilmez. Ancak uygulamada bazı işverenler çalışma belgesi vermemekte veya eksik ya da gerçeğe aykırı bilgilerle düzenlemektedir.
Çalışma belgesinin verilmemesi ya da yanlış düzenlenmesi işveren açısından ciddi sonuçlar doğurur:
- İşverene 2.017 TL idari para cezası uygulanır.
- İşçi ve yeni işveren, eski işverene karşı tazminat davası açar.
- SGK uzmanlarının değerlendirmelerine göre belgeyi düzenlememek veya yanlış düzenlemek işverenin yasal sorumluluğunu artırır.
Haksız Yere İşten Çıkarılan İşçinin Hakları
İşveren tarafından iş akdi haksız şekilde feshedilen işçinin hakları doğar. Haksız işten çıkarma durumunda işçinin hakları, işçi lehine yorum ilkesi çerçevesinde korunur.
İlginizi çekebilir: Sürekli Rapor Alan İşçi İşten Çıkarılır Mı?
Haksız Fesih Nedir?
İş akdini feshetmek isteyen taraf, feshe dayanak teşkil eden gerekçeler sunmak zorundadır. Geçerli ve belirgin bir neden olmadan iş sözleşmesinin sonlandırılması haksız fesih olarak adlandırılır. İş sözleşmesinin feshi için kanunda öngörülen şartlar oluşmadığı halde çalışma ilişkisinin sona erdirilmesi haksız fesih kapsamında değerlendirilir.
İşe İade Davası Açma Hakkı
İşçi, tek taraflı fesih bildirimi ile işten çıkarıldığında, fesih bildiriminde gerekçe gösterilmemişse veya haksız gerekçeyle işten çıkarılmışsa fesih bildiriminin kendisine ulaştığı tarihten itibaren 1 ay içinde arabulucuya başvurarak işe iade talebi ileri sürer. Arabuluculuk sürecinde anlaşma sağlanmadığında işçi, işverene karşı işe iade davası açar.
İşe iade davasının açılabilmesi için İş Kanunu’nun 20. maddesinde yer alan şartların gerçekleşmesi gerekir:
- İşyerinin iş güvencesi kapsamında bulunması, işçinin iş güvencesi kapsamında çalışması,
- İşyerinde en az 30 işçi çalışması ve
- İşçinin en az 6 aylık kıdeme sahip olması zorunludur.
Mahkeme işe iade davasında feshin geçersizliğine karar verirse işçi aynı koşullarla işe başlatılır. Hükmün kesinleşmesinden itibaren 10 gün içinde işçi işe başlamak için işverene başvurur. İşveren, başvurudan itibaren 1 ay içinde işçiyi aynı koşullarla işe almakla yükümlüdür. İşveren işçiyi işe başlatmadığında boşta geçen süre ücreti ve işe başlatmama tazminatı öder.
Boşta Geçen Süre Ücreti ve Tazminat
Boşta geçen süre ücreti, bir işçinin işe iade davasını kazanmasının ardından, kararın kesinleştiği tarihe kadar olan süreçte işveren tarafından işe başlatılmadığı döneme ait en fazla dört aylık ücreti ve diğer haklarını kapsar.
İşçinin iş sözleşmesi işveren tarafından geçerli bir sebep olmaksızın feshedildiğinde, işçi işe geri dönebilmek için dava açabilir. İşe iade davası sonucunda mahkeme işe iade kararı verdiğinde, bu karar kesinleşene kadar işçinin işsiz kalma ve gelir elde edememe ihtimali bulunur. Kanun, bu mağduriyeti gidermek amacıyla işçiye, boşta geçen bu süre için işverenden ücret talep etme hakkı tanımıştır.
Önemli bir not olarak, iş sözleşmesi feshedildikten sonra işçinin başka işte çalışmış olması, boşta geçen süre ücretine hak kazanmasına engel teşkil etmez.
Mahkeme Kararı ile Geri Dönüş Süreci
İşe iade davası işçi lehine sonuçlandığında mahkeme kararıyla işçinin işe geri dönüş süreci başlar. İşveren mahkemenin verdiği kararı uygulamakla yükümlüdür. İşçi işe başladığında eski pozisyonda veya eşdeğer koşullara sahip pozisyonda görevlendirilir. İşveren işçiyi işe geri almak zorundadır ve süreçte işçiye karşı ayrımcılık yapamaz.
İşçi, işten çıkarıldığı tarihten işe geri alındığı tarihe kadar geçen süreye ait maaş, ikramiye, sağlık sigortası ve diğer yan haklarını talep eder. İşveren bu süreye ait tüm ödemeleri hesaplayarak işçiye öder. Mahkeme kararına rağmen işveren işçiyi işe geri almazsa işçiye ek tazminat ödemesi yapılır. Bu tazminat en az dört aylık ücret ve işe başlamadan ödenmesi gereken diğer haklar üzerinden hesaplanır.
İlgili içerik: Sigortasız İşçi Çalıştırma Cezası 2025
Haklı Fesih Durumunda İşçinin Talepleri
İşverenin haklı nedenle feshi halinde işçiye ödenmesi gereken alacaklar arasında kıdem tazminatı, yıllık izin ücretleri ve fazla mesai ücretleri yer alır. Ayrıca şartların gerçekleşmesi halinde iş güvencesi tazminatı ve boşta geçen süre için tazminat talep edilir. Süreç hakkında daha detaylı bilgi için Çözüm Avukatlık internet sitesi üzerinden bizimle iletişime geçebilirsiniz.
İşverenin Haklı Nedenle Feshi Ne Anlama Gelir?
Haklı nedenle fesih, işverenin iş sözleşmesini haklı ve geçerli sebebe dayanarak derhal sona erdirmesi işlemidir. İşveren işin sağlıklı yürütülmesi amacıyla sözleşmeyi feshetme hakkını kullanır. İş Kanunu’nun 25. maddesi haklı nedenle fesih sebeplerini ayrıntılı olarak düzenler. İşveren haklı nedenle fesih yaptığında işçi iş güvencesinden yararlanamaz ve ihbar tazminatı hakkı doğmaz.
Haklı Fesihte Tazminat Alınır mı?
İhbar tazminatı, sözleşmeyi sona erdiren tarafın karşı tarafa ödemekle yükümlü olduğu tazminattır. İşveren haklı nedenle fesih yaptığında ihbar tazminatı ödeme yükümlülüğü bulunmaz. Aynı durum işçi için de geçerlidir. Haklı nedenle fesih halinde ihbar tazminatı ödenmez.
Kıdem tazminatı ise işçinin gerekli şartları sağlaması halinde hak ettiği ödemedir. Kıdem tazminatı, işyerinde uzun süre hizmet sunan işçinin emeğinin karşılanması ve geleceğinin güvence altına alınması amacıyla düzenlenmiştir. Ancak işveren haklı fesih gerekçesi olarak ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı davranışları dayanak gösterdiğinde işçiye kıdem tazminatı ödenmez.
1 Yıldan Az Çalıştım, Tazminat Alabilir miyim?
İş Kanunu’nun 14. maddesine göre kıdem tazminatına hak kazanmak için aynı işveren yanında en az 1 yıl çalışmak gerekir. Dolayısıyla 1 yıldan az çalışan işçi kıdem tazminatı alamaz. Ancak bu durum, hiçbir hakkı olmadığı anlamına gelmez.
Hangi hakları talep edebilirim?
- İhbar Tazminatı: İşveren ihbar süresine uymadan fesih yaptıysa işçi, 2–4 hafta arasında değişen ihbar süresine karşılık gelen ücreti alır.
- Son Maaş ve Fazla Mesai: İşçi, çalıştığı günlerin ücretini ve varsa ödenmemiş fazla mesai alacaklarını talep edebilir.
- Yıllık İzin Ücreti: 1 yıl dolmadan işten çıkarılan işçi, izin hakkı doğmamış olabilir; fakat işveren işçiyi izin kullandırmış gibi bordro düzenlediyse bu kısım tartışmaya açıktır.
Örnek Senaryo: 8 ay çalışan bir işçi, kıdem tazminatı alamaz. Ancak işveren 4 haftalık ihbar süresine uymadıysa, işçi 1 maaş tutarında ihbar tazminatı + son maaş + fazla mesai alacağı için dava açabilir.
Kullanılmayan Yıllık İzin ve Ek Alacaklar
Haklı fesih durumunda işçi kullanılmayan yıllık izinlerinin parasal karşılığını, ödenmemiş ücret alacaklarını ve diğer haklarını talep eder. Haklı fesih işçinin alacaklarını ortadan kaldırmaz. İş Kanunu ve ilgili mevzuat hükümleri gereği işçinin fesih anındaki tüm hakları korunur ve işveren bu hakları ödemekle yükümlüdür.
İşten Çıkarılan İşçiye Ödenmesi Gereken Tüm Alacaklar
İşten çıkarılan işçi, işçilik alacakları veya işe iade davası için yargı yoluna başvurur.
İşçilik alacakları aşağıdakilerden oluşur:
- Kıdem tazminatı,
- İhbar tazminatı,
- Fazla mesai ücreti alacağı,
- Ücret alacağı,
- Yıllık izin alacağı,
- Ulusal bayram ve genel tatil alacağı,
- Asgari geçim indirimi alacağı,
- Hafta tatili alacağı.
İşçinin işe iade davası açabilmesi için iş güvencesi hükümlerine tabi olması gerekir.
İşçinin İş Güvencesi
İşçinin iş güvencesi kapsamında bulunması için aşağıdaki şartların gerçekleşmesi gerekir:
- Belirsiz süreli iş sözleşmesinin bulunması,
- İşçinin işyerinde en az 6 ay çalışması,
- İşçinin işveren vekili sıfatına sahip olmaması,
- İşverenin 30 veya daha fazla işçi çalıştırması.
İş güvencesine tabi olduğu halde işe iade istemeyen veya iş güvencesine tabi olmayan işçiler, İş Mahkemesinde işçilik alacakları için dava açar. Dava açılmadan önce arabuluculuk başvurusu yapılması zorunludur.
İşten Çıkarma Sürecinde İşverenin Yükümlülükleri
İşveren, çalışanını işten çıkarırken mutlaka kanuni ve geçerli nedene dayanmalıdır. Belirtilen nedenlerin açık, net ve objektif olması gerekir. Fesih bildirimi yazılı şekilde yapılmalı ve işçi bu durumdan resmi olarak haberdar edilmelidir.
İşveren, fesih sırasında çalışanın tüm yasal haklarını ödemek zorundadır. Yasal haklar arasında kıdem tazminatı, ihbar tazminatı ve kullanılmayan yıllık izinlerin ücretleri yer alır. Eğer fesih haksız ya da geçersiz şekilde yapılırsa, işçi işe iade davası açma ve tazminat talebinde bulunma hakkına sahiptir.
Bunun yanı sıra işveren, iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini almak ve çalışma koşullarını güvence altına almakla yükümlüdür. Toplu işten çıkarmalarda ise işçi temsilcileriyle görüşülmesi ve mevzuatta öngörülen prosedürlere uyulması zorunludur.
İşten Çıkarılan İşçi Hangi Süre İçinde Hakkını Aramalı?
İş Kanunu’na göre işçi, işten çıkarılma kararına karşı 1 ay içinde işe iade davası açabilir. Kıdem tazminatı, ihbar tazminatı ve benzeri işçilik alacakları için ise fesih tarihinden itibaren 5 yıllık zamanaşımı süresi bulunmaktadır.
6 Ay ve 1 Yıldan Az Çalışan İşçilerin Hakları
Bir işçi, işyerinde 1 yılı doldurmadan işten çıkarıldığında kıdem tazminatına hak kazanamaz. Örneğin 6 ay çalışan bir işçi kıdem tazminatı talep edemez. Ancak işçinin 1 yıl ve üzeri çalışması durumunda kıdem tazminatı hakkı doğar. 6 ay dolmadan işten çıkarma tazminatı olarak ihbar tazminatı örnek gösterilebilir.
4 Ay Çalışıp İşten Çıkarılanların Hakları
4 ay çalışıp işten çıkarılma durumunda, kıdem süresi 1 yılı doldurmadığından kıdem tazminatı alamaz. Buna rağmen; son maaş, fazla mesai, kullanılmamış izin ücretleri ve varsa eksik ödenmiş alacaklarını talep edebilir. Ayrıca 2 haftalık ihbar süresine uymadan işverenin işçiyi 6 ay dolmadan işten çıkarılma durumunda, ihbar tazminatı ödemek zorundadır.
6 Ay Çalışan İşçinin Hakları Nelerdir?
Kanuna göre kıdem tazminatı için en az 1 yıl çalışma şartı aranır. Bu nedenle 6 aylık çalışan işçi kıdem tazminatı alamaz. Ancak 6 ayını doldurmadan işten çıkarıldığında işveren, 2 haftalık ihbar süresine uymak zorundadır. Aksi durumda işçi, 2 haftalık ücreti kadar ihbar tazminatı alır. Ayrıca fazla mesai, yıllık izin ücreti ve diğer işçilik alacakları da ödenmelidir.
8 Ay Çalışan Tazminat Alabilir mi?
6 ay çalışan işçinin hakları ile benzerlik göstermesiyle birlikte 8 ay çalışan işçinin hakları değerlendirildiğinde işçi, kıdem tazminatı talep edemez. Ancak işveren ihbar süresine uymadan fesih yaparsa, işçiye 4 haftalık ihbar tazminatı ödenmesi gerekir.
10 Aylık Çalışan İşçinin Tazminat Hakkı
10 aylık kıdemi bulunan işçi de kıdem tazminatına hak kazanamaz. Ancak ihbar süresi ve buna bağlı ihbar tazminatı hakkı vardır. Ayrıca ücret, fazla mesai ve kullanılmamış izin alacakları işveren tarafından karşılanmalıdır.
1 Yıl Dolmadan İşten Çıkarılma Durumu
İşçi 1 yılı tamamlamadan işten çıkarıldığında kıdem tazminatı hakkı doğmaz. Ancak ihbar süresi ve buna karşılık gelen tazminat işçinin hakkıdır. İhbar süresi, işçinin çalıştığı süreye göre değişir ve bu dönemde işçi, iş arama izni kullanabilir. Bunun yanında işçi; ücret, fazla mesai ve izin ücretleri gibi diğer tüm alacaklarını talep edebilir.
1 Yıl Çalışan Ne Kadar Tazminat Alır?
Örnek hesaplama olarak bürüt maaşı 30.000 TL olan bir işçinin bir yıllık çalışması durumunda alması gereken kıdem ve ihbar tazminatı aşağıdaki şekildedir:
İhbar Tazminatı Detayları
- İhbar Süresi: 4 hafta
- Brüt İhbar Tazminatı: 28.000,00 TL
- Gelir Vergisi: 2.032,24 TL
- Damga Vergisi: 44,75 TL
- Net İhbar Tazminatı: 25.923,01 TL
Bu kısım, işçinin işine son verilmeden önce kanunen belirlenmiş olan ihbar süresine denk gelen brüt ücretin hesaplanmasını gösteriyor. Brüt tutardan gelir ve damga vergileri düşüldükten sonra işçiye ödenecek net miktar ortaya çıkıyor.
Kıdem Tazminatı Detayları
- Çalışma Süresi: 1 yıl 0 ay 1 gün
- Brüt Kıdem Tazminatı: 30.000,00 TL
- Vergiler (Gelir ve Damga): 227,70 TL
- Vergi İndirimleri: 167,77 TL
- Net Kıdem Tazminatı: 29.940,07 TL
Kıdem tazminatı, işçinin çalıştığı her bir tam yıl için bir aylık brüt ücreti üzerinden hesaplanır. Bu örnekte çalışma süresi 1 yıl olduğu için, brüt maaş olan 30.000,00 TL üzerinden hesaplama yapılmıştır.
Toplam Net Tazminat
Her iki tazminat türünün net tutarları toplandığında, işçinin alacağı Toplam Net Tazminat Tutarı 55.863,08 TL olarak belirlenmiştir. Bu tutar, işçinin ihbar süresine uyulmadan işten çıkarılması ve kıdem tazminatına hak kazanması durumunda alacağı toplam miktarı ifade eder.
1 Yıl Dolmadan İşten Çıkarmada Tazminat Hakkı
1 yıl dolmadan işten çıkarılma durumunda işçinin kıdem tazminatı alma hakkı bulunmamaktadır. Çünkü kıdem tazminatı için en az 1 yıl aynı işveren yanında çalışma zorunluluğu vardır. Ancak işçi ihbar tazminatı alma hakkına sahiptir. Örneğin, 6 ay ile 1,5 yıl arası çalışan işçiye 4 haftalık ihbar tazminatı ödenir.
Kısa Süreli Çalışmalarda İhbar ve Kıdem Tazminatı Şartları
Kıdem tazminatı hakkı, işçinin aynı işveren yanında en az 1 yıl çalışmasıyla doğar. Kısmi süreli (part-time) çalışmalarda dahi işçinin kıdem süresi takvim esasına göre hesaplanır ve 1 yıl tamamlandığında kıdem tazminatı hakkı mevcut değildir.
İhbar tazminatı hakkı da doğal olarak genel hükümlere göre uygulanmaktadır. Buna göre:
- 6 aydan az çalışmış işçiye 2 hafta (14 gün),
- 6 aydan 1,5 yıla kadar çalışmış işçiye 4 hafta (28 gün) ihbar süresi uygulanır.
Sigortalı İşçinin İşten Çıkarılması Durumunda Hakları
Sigortalı işçiyi işten çıkarma sürecinde, haklı bir fesih söz konusu değilse kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, kullanılmamış izinlerin ücreti, fazla mesai alacakları ve ödenecek maaş gibi alacaklar talep edebilir. İş güvencesi kapsamındaysa ve işten çıkarma haksız ise işe iade davası açarak işe geri dönebilir veya işe başlatılmama durumunda iş güvencesi tazminatı alabilir. Sıralanan hakların dışında, işverenin kötü niyetli olması durumunda kötü niyet tazminatı da söz konusu olmaktadır.
Kötü Niyet Tazminatı
İşveren, işçiyi sendikal faaliyetleri, hamilelik, doğum izni, askerlik hizmeti, şikâyet hakkını kullanması gibi nedenlerle işten çıkarırsa bu durum kötü niyetli fesih olarak değerlendirilir. İş Kanunu’na göre kötü niyetli fesih halinde işçiye, ihbar tazminatına ek olarak kötü niyet tazminatı ödenir. Kötü niyet tazminatı, işçinin ihbar süresi ücretinin üç katı tutarında hesaplanır. Örneğin 3 yıllık kıdemi olan bir işçi için ihbar süresi 8 hafta olduğundan, kötü niyet tazminatı 24 haftalık brüt ücret üzerinden belirlenir.
Toplu İşten Çıkarma Süreçleri
İş Kanunu’nun 29. maddesi, toplu işçi çıkarma prosedürlerini özel olarak düzenler. Aynı işyerinde 1 ay içinde;
- 20 ile 100 işçi arasında çalışan işyerlerinde en az 10 işçinin,
- 101 ile 300 işçi arasında çalışan işyerlerinde en az %10 oranında işçinin,
- 301 ve üzeri işçi bulunan işyerlerinde en az 30 işçinin,
işine son verilmesi toplu işten çıkarma olarak kabul edilir.
Bu durumda işveren;
- Kararını en az 30 gün önceden Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na, Türkiye İş Kurumu’na ve işyeri sendika temsilcilerine bildirmek zorundadır.
- İşçilerin kıdem ve ihbar tazminatları ile diğer alacaklarını eksiksiz ödemekle yükümlüdür.
Prosedüre uyulmaması halinde fesihler geçersiz sayılabilir ve işçiler işe iade davası açabilir.
İş Arama İzni Hakkı
İhbar süresi içinde bulunan işçi, günde en az iki saat ücretli iş arama izni kullanma hakkına sahiptir. İşveren bu izni topluca kullandırabilir ancak işçinin talebi olmadan izni toplu şekilde kullandırması hukuka aykırıdır. İş arama izni verilmezse, işçi bu sürelere ilişkin ücretini fazla mesai ücreti üzerinden talep edebilir. İşverenin işçiyi bu sürede çalıştırmaya zorlaması da açıkça kanuna aykırı kabul edilir.
Özel Sektörde İşten Çıkarılan İşçilerin Hakları
Özel sektör işçi hakları da yukarıdaki açıklamalarla benzerlik göstermektedir. Özel sektörde işten çıkarılan işçiler de kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, ödenmemiş ücret ve fazla mesai alacakları gibi mali hakların yanı sıra, iş güvencesi kapsamında işe iade davası açma hakkına sahiptir.
İşe İade Davasını Kazanırsam Kaç Ay Maaş Alırım?
İşe iade davası, işverenin fesihte geçerli neden göstermemesi halinde işçinin en güçlü hak arama yoludur.
- Boşta Geçen Süre Ücreti (En Fazla 4 Ay): Mahkeme işe iade kararı verdiğinde işçiye, işten çıkarıldığı tarihten kararın kesinleşmesine kadar geçen süre için en fazla 4 aylık ücreti ödenir. Buna maaş + düzenli yan ödemeler dâhildir.
- İşe Başlatmama Tazminatı (4–8 Ay): İşveren, mahkeme kararına rağmen işçiyi işe almazsa en az 4, en fazla 8 aylık ücret tutarında tazminat öder. Bu süre, işçinin kıdemine göre hakim tarafından belirlenir.
Örnek hesaplama:
- İşçinin brüt maaşı: 30.000 TL
- Boşta geçen süre: 4 ay → 120.000 TL
- İşe başlatmama tazminatı: 6 ay → 180.000 TL
Toplam: 300.000 TL ödenir.
Not: İşçi bu süreçte başka bir işte çalışmış olsa bile boşta geçen süre ücreti hakkı ortadan kalkmaz.
İşten Kovulan Kişinin Hakları Nelerdir?
İşten kovulmak suretiyle işten ayrılan kişinin hakları arasında en temelleri kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, ödenmemiş ücretler, fazla mesai ücreti ve kullanılmayan yıllık izinlerin karşılığıdır. Ayrıca işten atılan işçiye bildirim sürelerine uyulmaması halinde ihbar tazminatı ödenir ve haksız fesih durumunda işe iade davası açma hakkı bulunur.
Hak Arama Yolları
İşten çıkarılan işçi, haklarını aramak için şu yollara başvurabilir:
- Arabuluculuk Başvurusu: İş Kanunu uyarınca işçilik alacakları ve işe iade davalarında arabuluculuk zorunludur. Arabulucu huzurunda anlaşma sağlanmazsa dava açılabilir.
- İş Mahkemesi: Kıdem, ihbar, fazla mesai, yıllık izin ve diğer alacaklar için işçi iş mahkemesinde dava açabilir. Zamanaşımı süresi çoğu alacak için 5 yıldır.
- SGK Şikayeti: Sigortasız çalıştırma, primlerin eksik yatırılması veya sağlık sigortası haklarının ihlali durumunda işçi Sosyal Güvenlik Kurumu’na şikâyet başvurusunda bulunabilir.
- İşe İade Davası: Haksız veya geçersiz fesih halinde işçi, fesih bildiriminin kendisine ulaşmasından itibaren 1 ay içinde arabulucuya başvurmalı; sonuç alınmazsa dava yoluna gitmelidir.
