Basın İş Kanunu Nedir? | Basın İş Hukuku 2024

Basın İş Kanunu, gazetelerde, haber, fotoğraf ajanslarında ve süreli yayınlarda çalışan basın personellerini kapsamaktadır. İlgili kanuna göre basın personeli sayılması için fikir ve sanat işi zorunlu değildir. Muhabir, spiker, haber müdürü, kameramanı, teknik personel de basın emekçisi sayılmaktadır.

Basın iş Kanunu Nedir? 

Basın İş Kanunu Mevzuatı basın sektöründe çalışanların; çalışma koşullarını, ihbar ve kıdem tazminatlarını, fazla mesailerini, görevleri ile sorumlulukları, haklarını ve ayrıcalıklarını belirtmektedir.

Yargıtay 212 Sayılı kanuna tabi olmayı kamu kurumunda çalışmak ile zorunlu tutmamaktadır. Özel sektörde yer alan radyo ve televizyon kuruluşlarında çalışanlarının da tabi olduklarını açıkça belirtmektedir. Ancak kuruluşun basın ile alakası olması zorunludur.

Örnek üzerinden açıklamak gerekirse; özel basın kuruluşunda çalışan muhabir kanuna tabi iken; basın kuruluşunda çalışan şoför 4857 Sayılı İş Kanunu’na tabidir.

212 Basın İş Kanunu 

212 Basın İş Kanunu; 5953 Sayılı Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun’un kısaltılmış ismidir. Kanun gazeteci için genel düzenleme ve hükümleri içermektedir.

İlgili kanunda fikir ve sanat işlerinde ücret karşılığı çalışanlara gazeteci denilmektedir. Gazeteciler için genel tüm bilgiler bulunmaktadır. Yer alan en önemli bilgilerden birisi de gazetecinin görev ve sorumluluklarıdır. Gazetecinin görev ve sorumlulukları arasında gösterilenler;

• Toplumsal ve mesleki grupla iletişim halinde olmak,
• Mesleğin ahlaki kurallarına uygun davranmak,
• Röportaj yapmak ve kayıta almak,
• Toplum genelini ilgilendiren olayların gerçekleştiği yerde bulunarak gelişmeleri takip etmek,
• Basın bültenini takip etmek veya sunmak,
• Haber masasında bulunan telefon vs. yanıtlamak,
• Araştırma yapmak, veri toplamak, doğruluğuna ispatlamak veya yorumlamak,
• Son dakika gelişmeleri yakından takip ederek toplumu bilgilendirmek,
• Haber akışını sağlamak.

212 Basın Sigortası Faydaları

212 Basın Sigortasının en büyük faydalarından birisi gazetecinin birisi gazetecinin basın kartına sahip olmasıdır. Basın kartının ise sağladığı birden fazla ayrıcalık bulunmaktadır;

• Kamuya ait olan galeri, müze, stadyum vb. yerlere ücretsiz girme,
• Resmi törenlerde kolaylık sağlamak,
• Sürekli basın kartı alabilme,
• Devlet tarafından tanınmış ve tanıtılmış olmak,
• Devlet protokolü ile ilgili haberleri yakından takip etmek,
• PTT şubelerinde kolaylık sağlama,
• TCDD de sağlanan indirim hakkı,
• Basın trafiği kartına sahip olma,
• Toplantılara dahil olma (idarece ya da kanunca gizlilik şartı konulmayan),
• Belediye, köy vb. ulaşım hizmetlerinden ücretsiz faydalanma.

5953 Basın iş Kanunu

5953 sayılı Basın İş Kanunu olarak kısaltılan kanunun tam adı ‘Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun’dur. Kanunda gazeteciler için genel bilgiler bulunarak; kimlere gazeteci denir, gazeteci kimdir, gazetecilerde ihbar ve kıdem tazminatı, emekliliklerine ilişkin açıklamalar yer almaktadır.

Kısa adıyla 5359 Sayılı Kanun; 13.06.1952 tarihinde kabul görmüştür. 20.06.1952 tarihinde 8140 sayılı resmi gazete de yayımlanan kanun günümüzü kadar değişim gösterse de hala hükmünü korumaktadır.

5953 sayılı kanununun 26 ve 30. Maddeleri arasında şartların oluşması halinde medya alanında faaliyet gösteren işverenler verilen cezalar da yer almaktadır. Cezalar, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından verilmektedir;

• İş akdini yazılı yapmayan işverene 2500 TL,
• Gazeteciye kıdem tazminatını ödemeyen işverene 2500 TL,
• Ölüm tazminatını vefat eden gazetecinin yakınlarına vermeyen işverene 2500 TL,
• Gazetecinin; ücretini, primini veya ikramiye vb. ödemesini yapmayan işverene 1500 TL,
• Gazetecinin mahkumiyet veya yayın tatili halinde şartları sağlamayan işverene 1500 TL,
• Gazetecinin askere gitmesinde ya da gebeliğinde gerekli yardımların sağlanmaması halinde işverene 1500 TL,
• Gazetecinin yıllık izin ücretini veya fazla mesai gibi ücretlerini ödemeyen işverene toplam miktarın üç katı idari para cezası verilirken gazeteciye toplam tutarın iki katı ödeme yapılmaktadır.

5953 Sayılı Basın İş Kanunu Sözleşme Örneği

5359 Sayılı Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun’un (Basın İş Kanunu) 4. Maddesinde basın iş sözleşmesi için açıklama ve bilgiler bulunmaktadır. Basın personeli ve işvereni arasında imzalanacak olan iş sözleşmesi için kanunda yer alan ifadeler:

‘Gazeteci ile kendisini çalıştıran işveren arasındaki iş akdinin yazılı şekilde yapılması mecburidir. Mukavelede aşağıdaki hususların gösterilmesi şarttır:

• İşin nev’i,
• Ücret miktarı,
• Gazetecinin kıdemi,
• İş nev’inin ve ücretin değişikliğinde mukaveleye derci mecburidir.

İki yıl gazetede çalışmış olan gazeteci terfie hak kazanır. Terfi mukavelede tesbit edilen yüzde nispetinde yapılır’.

Basın İş Kanunu PDF Sözleşme Örneği İndirmek İçin Tıklayınız.

Basın İş Kanunu WORD Sözleşme Örneği İndirmek İçin Tıklayınız.

Basın İş Kanunu Kimleri Kapsar? 

Türkiye de haber ajansları, fotoğraf ajansları ve gazetelerde ücret karşılığında çalışan sanat işçilerine ve işverenlerine Basın İş Kanunu hükümleri uygulanmaktadır. Basın iş kanunun ise kapsadığı meslek grupları;

• Editör,
• Yazar,
• Yazı işleri müdürü,
• Muhabir,
• Fotoğrafçı,
• Ressam,
• Haber müdürü,
• Çevirmen,
• Redaktör,
• Düzeltmen,
• Kameraman,
• Karikatürist,
• Spiker,
• İstihbarat şefi.

Basın İş Kanunu Kıdem Tazminatı

Basın İş Kanunu’na göre gazetecinin kıdem tazminatını hak edebilmesi için en az 5 yıl çalışmış olması gerekmektedir. Kanunun 6. Maddesi gazetecinin kıdem tazminatı için açıklama yapmaktadır: ‘Kıdem hakkı gazetecinin mesleğe ilk giriş tarihinden itibaren hesaplanır. Akdin feshi halinde gazeteci, bu süreye göre hesaplanacak tazminatı almaya hak kazanır. Birinci maddenin şümulüne giren bir işyerinde işverenle arasındaki hizmet münasebeti bir veya müteaddit mukaveleye istinaden fasılasız olarak en az beş yıl sürmüş olan gazetecinin işine son verilmesi yapılacak yazılı ihbardan itibaren üç ay geçtikten sonra muteber olur. Beş seneden az hizmeti olanlar için bu ihbar müddeti bir aydır’.

İşveren gazeteciye kıdem tazminatını bir defada ödemelidir. Ancak işverenin maddi imkansızlıkta olması halinde tazminat taksitlendirilebilir. Ya da iş veren çek ile ödeme yapmayı teklif edebilir.

Basın iş Kanunu Kıdem Tazminatı Hesaplama

Gazetecilerin kıdem tazminatı hesaplamaları ve koşulları 4857 Sayılı İş Kanunu’na göre büyük ölçüde farklılık göstermektedir. Gazetecinin 5 çalışma yılı sonunda kazandığı kıdem tazminatı için Basın İş Kanunu tavan ücret belirlememektedir. Bu meslek grubunun kıdem tazminatı çalıştığı her yıla karşılık 1 aylık ücreti tutarında hesaplanmaktadır. Çalıştığı süre, ay ve gün olarak yıla tamamlanmamış ise oranlanarak hesaplanır. Ancak kanun kıdem süresinin küsuratlı kısımları 6 ayın altında ise hesaplanmamaktadır.

Basın İş Kanunu kıdem tazminatı için bilmekte faydası olan hususlar bulunmaktadır:

• Gazetecinin kıdem tazminatı için çalışanın aldığı son ücret dikkate alınmaktadır.
• Gazeteci kıdem tazminatı hesaplamasında gelir vergisi istisnası uygulanmaktadır. Gelir vergisi kesintisi yapılmamaktadır.
• Gazeteci kıdem tazminatı hesaplama çalışanın aldığı brüt ücret esas alınarak yapılır ve tavan ücret miktarı uygulanmaz.
• Esas ücret belirlenirken yan haklar, prim, ikramiye, ek unsurlar, yol, yemek ve diğer yardımlarda dahil edilir.
• Kanuna göre gazeteci kıdem tazminatı zamanaşımı 10 yıldır.
• İşverenin maddi imkansızlığı bulunuyorsa 1 yılı aşmamak şartıyla 4 taksite bölünebilir.
• Gazetecinin vefat etmesi halinde eşine, çocuklarına veya bakmakla yükümlü olduğu kişilere son aylık brüt ücretinin en az 3 katı kıdem tazminatı tutarında ölüm tazminatı verilmektedir.

Basın İş Kanunu İhbar Tazminatı

Basın personeli ve işvereni arasında imzalanan iş sözleşmesi; kendiliğinden, fesih yolu ile ya da tarafların anlaşması halinde sona erdirilmektedir. İşveren, basın personelini haklı bir sebep göstermeden ve ihbar süresine uymadan sözleşmeyi tek taraflı fesih etmesi halinde ihbar tazminatı ödemeye zorunludur.

Gazeteciye verilen ihbar süreleri;

• Çalışma süresi 5 yıldan az olan gazeteciye 1 ay,
• Çalışma süresi 5 yıldan fazla olan gazeteciye 3 ay ihbar süresi tanınmaktadır.

Basın İş Kanunu 11.  Madde ihbar tazminatına ilişkin bilgilendirme yapmaktadır:

Bir mevkutenin veçhe ve karakterinde gazeteci için şeref veya şöhretini veya umumiyetle manevi menfaatlerini ihlal edici bir vaziyet ihdas edecek şekilde bariz bir değişiklik vukuu halinde, gazeteci ihbar mühletini beklemeden akdi feshedebilir.

İş akdini birinci fıkranın verdiği hakka dayanarak fesheden gazeteci, işverenin kusuru neticesinde iş akdini feshetmiş olsa idi ne miktar tazminat alacak idiyse, o miktar tazminat isteyebilir.

Vazifesinin ifasiyle ilgili hususlarda gazetecinin bilerek veya ağır bir ihmali neticesi olarak mevkutenin itibar veya şöhretine halel verecek fiil ve harekette bulunması hali işverene ihbar mühletini beklemeden iş akdini derhal feshetmek hakkını veren ağır sebeplerden sayılır. Gazetecinin, şeref ve şöhretine halel verebilecek mahiyette bir fiil ve harekette bulunması için işveren tarafından vaki isteği yerine getirmemesi hali işverene ihbar mühletini beklemeksizin iş akdini feshetmek hakkını vermez.

Müddeti muayyen olan mukavelelerde de yukarda yazılı fesih hakkı mukavele müddetinin sona ermesini beklemeksizin kullanılabilir’.

Basın İş Kanunu İhbar Tazminatı Hesaplama

Kıdemi 8 yıl olan ve aylık brüt ücreti 8.000 TL olan gazetecinin süreli iş sözleşmesi ihbar süresi tanınmadan feshi ile karşı karşıya kalınmıştır. Gazetecinin %15’lik vergi diliminde olduğu varsayılarak ihbar tazminatı hesaplama;

8.000*3 = 24.000 TL

24.000 TL * %15 (Gelir vergisi) =3.600 TL

24.000 TL* 0,00759 (Damga vergisi)= 182,16 TL

Ödenecek Net İhbar Tazminatı= 24.000 – 3.600 – 182,16 = 20.217,84

Basın İş Kanunu Fazla Mesai

Basın İş Kanunu’nda fazla mesai günde en fazla 3 saat olarak belirlenmiştir. Fazla mesainin hesaplanması normal çalışma saatinin %50 oranında fazla olarak yapılmaktadır. İlgili kanuna göre fazla mesainin ödemesi bir sonraki ücret ödeme işleminde yapılmalıdır.

Gazetecinin 1 saate varmayan son zaman dilimi 30 dakikadan az ise yarım saat; 30 dakikadan fazla ise 1 saat olarak hesaplanmaktadır. Örneğin;

• Fazla mesai hesaplamalarında basın personelinin 2 saat 45 dakika fazla çalışması 3 sat çalışmış gibi hesaplanması ile sonuçlanmaktadır.
• Gazeteci 2 saat 15 dakika çalışmış ise 2,5 saat fazla çalışmış olarak hesaplanmaktadır.

Basın İş kanunu Deneme Süresi

Basın İş Kanunu’nda mesleğe yeni başlayan gazeteci için en fazla 3 ay deneme süresi verilmiştir. 3 ayın sonunda deneme süresinin olumsuz sonuçlanması halinde gazeteciye yazılı bildirim yapılmalıdır. Yazılı bildirimin yapılması zorunludur. Gazeteciye uygun şekilde yapılmayan bildirimin işverene adli para cezası ile sonuçlanmaktadır.

Deneme süresi 5953 sayılı kanunun 10. Maddesinde yer almaktadır. İlgili maddede yer alan ifadeler; ‘Mesleke ilk intisap eden gazeteciler için tecrübe müddeti en çok üç aydır. Bu müddet içinde taraflar iş akdini ihbar müddetine ve tazminat mükellefiyetine tabi olmaksızın feshedilebilirler. Bu müddetin sonunda mukavelenin yazılı olarak yapılması mecburidir’.

Basın İş Kanunu Yıllık İzin

Basın İş Kanunu’nun 21. Maddesinde yıllık izin konusu yer almaktadır. İlgili kanun maddesinde günlük süreli yayında çalışanlar ve günlük olmayan süreli yayında çalışanların farklı yıllık izin süreleri bulunmaktadır.

• Günlük olmayan süreli yayında çalışan gazetecinin; aylık ya da haftalık çalışması halinde 6 aylık çalışma süresine 2 hafta ücretli yıllık izin verilmektedir. 2 haftalık olan yıllık izin süresi işçinin mesleki kıdemi ne olursa olsun fark etmeksizin verilmektedir.
• Gazeteci günlük süreli yayında çalışıyor ise yıllık izin için en az 1 yıl çalışması zorunludur. Gazetecinin kıdemi 1 ve 10 yıl (10 yıl dahil) arasında ise 4 hafta yıllık izin verilmektedir. Çalışma süresi 10 yıldan fazla ise 6 hafta yıllık izin verilmektedir.

Basın İş Kanunu İşe İade

İşten çıkarılan gazeteci işe geri dönmek için yetkili ve görevli olan İş Mahkemesinde işe iade davası açabilmektedir. Gazeteciye kanunlarca tanınmış bir hak olan işe iade davası sonucunda karar gazeteci lehine sonuçlanmış ise 10 gün içerisinde işverene başvuru yaparak işine dönebilir. Ancak işveren karara rağmen gazeteciyi 1 aylık sürede işe başlatmaz ise ‘İşe Başlatmama Tazminatı’ ödemek zorundadır.

Basın İş Kanunu Emeklilik

Gazetecilerin emeklilik süreçlerini hesaplayan net bir formül bulunmamaktadır. Ancak gazetecinin ilk kez sigortalı olduğu tarih emeklilik şartını etkilemektedir. Genel bilgiye göre yaş şartı sağlanması halinde;

• Kadınlarda 20,
• Erkeklerde 25 yıl sigortalılık süresi tamamlanması ile emekli olunmaktadır.

Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından gazetecilerin emeklilikleri hesaplanırken yıpranma payı da hesaba katılmaktadır. Ancak yıpranma payı hakkı; 01.10.2018 tarihinde 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu ile yürürlükten kaldırılmıştı. Yapılan düzenlemenin haksız olduğu düşünülerek 6385 sayılı kanun ile yıpranma payı kısmen geri dönmüştür.

Son güncellemeye göre; gazeteciler için çalıştığı her 360 güne 90 gün yıpranma yapı yani ‘fiili hizmet’ hakkı almaktadır. Bu durumda ise diğer sigortalı çalışanlara göre daha erken emekli olmaktadırlar.

İlginizi Çekebilir: Malulen Emeklilik Şartları

Basın Kanunu

5187 Sayılı Basın Kanunu’nun temel amacı; basın özgürlüğünün kullanımı ile basın kartının kullanımı, kurallarını belirlemek ve düzenlemektir. Bakanlar Kurulu tarafından yürütülen kanun, basın kartına ilişkin tüm bilgileri içermektedir.

Basın kartı alabilecek kişiler

• Türk vatandaşı olup medya kuruluşlarında çalışanlar,
• Türk vatandaşı olup yurtdışında serbest gazetecilik yapanlar,
• Süreli yayın sahipleri, temsilcileri, radyo ve televizyon yönetim kurulu başkanları,
• Sendika ve kamu yararına faaliyette bulunan dernek ve vakıf yöneticileri (medya alanında faaliyet gösteren),
• Medya kuruluşu adına çalışan veya görev alanı Türkiye olan yabancı uyruklu gazeteciler.

Basın Kanunu’nun 30. Maddesinde basın kartını alabilecek çalışanlarda aranan şartlar yer almaktadır.

‘Basın kartı talep edenlerin başvuruda bulunabilmeleri için;

• 18 yaşını bitirmiş olması,
• En az lise veya dengi bir eğitim kurumundan mezun olması,
• Kısıtlı veya kamu hizmetlerinden yasaklı olmaması,
• 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 53 üncü maddesinde belirtilen süreler geçmiş olsa bile; kasten işlenen bir suçtan dolayı beş yıl veya daha fazla süreyle hapis cezasına ya da şantaj, hırsızlık, sahtecilik, dolandırıcılık, güveni kötüye kullanma, yalan tanıklık, yalan yere yemin, iftira, suç uydurma, müstehcenlik, fuhuş, hileli iflas, zimmet, irtikâp, rüşvet, kaçakçılık, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama suçları ile cinsel dokunulmazlığa karşı suçlar, kamu barışına karşı suçlar, Anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar, milli savunmaya karşı suçlar, devlet sırlarına karşı suçlar ve casusluk suçlarından hüküm giymemiş olması,
• Terörle Mücadele Kanununun 3 üncü maddesinde sayılan terör suçları ile 4 üncü maddesinde sayılan terör amacı ile işlenen suçlardan veya 6 ncı maddede belirtilen suçlar ile 7/2/2013 tarihli ve 6415 sayılı Terörizmin Finansmanının Önlenmesi Hakkında Kanunun 4 üncü maddesi uyarınca hüküm giymemiş olması,
• Bu Kanunun 25 inci maddesinin ikinci fıkrasında yer alan suçlardan hüküm giymemiş olması,
• 13/6/1952 tarihli ve 5953 sayılı Basın Mesleğinde Çalışanlarla Çalıştıranlar Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında Kanun hükümlerine uygun sözleşme yapmış olması ve mücbir sebepler dışında işten ayrıldığı tarihten itibaren bir aydan fazla olmamak üzere ara vermeden çalışması,
• Medya faaliyeti dışında ticari faaliyette bulunmaması, şarttır’.

Basın İş Kanunu PDF

Basın İş Kanunu, Bakanlar Kurulu tarafından yürütülmektedir. Kanun; 32 madde ve en az 4 geçici maddeden oluşmaktadır.

Basın iş Kanunu PDF indirmek için tıklayınız.

854 Sayılı Kanun

854 sayılı kanunun tam adı ‘Deniz İş Kanunu’ olarak geçmektedir. Kabul tarihi 20.04.1967 olan 12586 sayılı resmi gazete de 29.04.1967 tarihinde yayımlanmıştır.

Deniz İş Kanunu; deniz hukukuna ilişkin uyuşmazlıkların çözümü ve kuralları düzenlemek için çıkarılmıştır. 854 sayılı kanununun esas amacı ise; akarsu, deniz veya göllerde Türk bayrağı taşıyan gemileri, işverenleri ve çalışanlarının refahını sağlamaktır.

İlgili kanun 57 madde ve 3 geçici madde ile deniz iş hukukuna ilişkin tüm açıklamaları yapmaktadır.

854 Sayılı Deniz İş Kanunu PDF örneği indirmek için tıklayınız.