İslam’da Miras Hukuku

Evlenmek, boşanmak, miras hakkı, alışveriş, vekalet, kefalet ve ceza konuları İslamda miras hukukunun konusunu oluşturmaktadır. İslam Hukuku’nun temel kaynakları Kuran, Sünnet, İcma ve Kıyas’dır. İslam Hukuku’nda miras hakkı ile ilgili hususlarda belirlenmiştir. İslamda miras hukuku ile ilgili ayetler yer almaktadır. Kuran’da yer alan ayetlerin meallerinden bazılarına bakmak konuyu anlamak açısından önemlidir. Genel olarak islamda miras hukuku ve hakkı ile ilgili ayetler Nisa ve Bakara Surelerinde yer almaktadır.

1. Mirasçı olmayan hısımlar ve akrabalara, yetim ve yoksullara terekenin taksiminde yanınızda iseler terekeden bir şey verin ve kendilerine güzelce söz söyleyin. (Nisa sûresi, âyet 7).
2. Zevcelerinizin çocuğu yoksa terekelerinin yarısı sizindir. Varsa, dörtte biri size aittir. Bu hükümler de vasiyetin tenfizi ve borçların edasından sonra tatbik edilir. (Nisa sûresi, âyet : 11).
3. Muris, miras bırakan erkek veya kadın, çocukları ve babası olmayan kimse ise, ana bir erkek ve kız kardeşten her birine altıda bir hisse verilir. Bunlar birden ziyade iseler terekenin üçte birini taksim ederler. Bu ahkâm da vasiyetin tenfizi ve borçların ödenmesinden sonra câridir. (Nisa sûresi, âyet : 11).
4. Ölüm tehlikesi gelince mal bırakılıyorsa, anaya babaya ve hısımlara iyi bir şekilde vasiyet etmek farz olurdu. (Bakara sûresi, âyet : 181)(Berki, 1981).

İslamda Miras Hukuku (Feraiz Şeması)

İslamda miras hukuku, vefat eden kişilerin mal varlığında kimlerin, ne oranda hak sahibi olduğunu düzenler. Klasik fıkıh literatüründe “Kitabu’l-Feraiz” başlığı altında incelenen miras hukuku, çağdaş miras hukukuna göre önemli farklılıklar içerir. İslam Hukukunun asli kaynakları Kuran, Sünnet ve kısmet içtihatlardır. İslam miras Hukuku, mirasçılık ilişkisinin tayin edilmesinde, vefat eden ile akrabalık derecesini referans alır. Ancak çağdaş hukukta mirasçılar; birey, sınıf ve zümre sistemine göre ayrılmakta ve bu sistemler üzerinden miras ilişkileri düzenlenmektedir.

İslamda miras hukuku, ölen kişinin mal varlığı ile birlikte borçlarının nasıl ifa edileceğini düzenler. Dolayısıyla, vefat edenin aktifi ve pasifinin nasıl intikal edeceğini hükme bağlar. Tereke, mirasçılar, mirasçıların terekenden ne oranda pay alacağı vs. hususlar Kuran ve Sünnet tarafından ifade edildiği için içtihada tevdi edilen alan son derece sınırlıdır. İslam Hukuku’na göre miras bırakan, vasiyet harici mirasçı atama hakkını haiz değildir.

Miras bırakan, kendi varislerine vasiyette bulunamadığı gibi toplam mal varlığının üçte birinden fazlasını vasiyet edemez. Murise yakınlık, mirasçı olmada ve mirastan alınan pay oranının belirlenmesinde esas kriterdir. Pay oranları, nimet – külfet dengesi gözetilerek belirlenmiştir. İslamda miras hukukuna göre miras, muris ve mirasçı açısından icbaridir. Bu sebeple, murisin mirasçı sıfatını haiz kişinin mirasçılık hakkını düşürebilmesi mümkün değildir.

Feraiz Şemasi Nedir? İslamda miras hukukunda pay sahibi mirasçılar için oluşturulan şemaya verilen isimdir. Her bireyin kalan mirastan hakları Feraiz şeması ile ifade edilmiştir. Bir başka söyleyişle pay sahiplerinin ne kadar hak alacaklarını ifade eden terime verilen isimdir.

İslam’a Göre Miras Paylaşımı

İslam’a göre miras paylaşımında erkek evlatların miras payı, kız evlatların miras payının iki katıdır. Söz gelimi, babanın vefatı durumunda yalnızca erkek ve kız evlat mirasçı ise ve 60.000 TL tereke mevcutsa; erkek çocuk 40.000 TL, kız çocuk 20.000 TL mirastan pay alır. Şayet murisin erkek çocuğu yok ve ikiden fazla kız çocuğu varsa, terekenin üçte ikisi kız çocukların miras payıdır. Fakat murisin sadece bir kız çocuğu varsa, kız çocuğun miras payı terekenin yarısı olacaktır.

>İlgili İçerik: Miras Avukatı

Murisin annesi ve babasıyla beraber çocukları da varsa, anne ve bananın her birinin miras payı terekenin altıda biridir. Fakat murisin çocuğu yoksa, anne ve bana üçte bir oranında pay sahibi olur. İslam Hukuku’nda evlat edinme kurumu olmadığı için, evlat edinen kişi ile evlat arasındaki bağ yalnızca manevi bağdır. Bu itibarla, evlat edinen ve evlatlık arasında hısımlık mevcut olmadığı için miras ilişkisi de söz konusu değildir.

İslam Hukukuna Göre Mal Paylaşımı

İslam Hukukuna göre mal paylaşımı; Kuran, Sünnet ve belirli alanlarda içtihat hükümlerine göre yapılır. Örneğin, vefat eden kadın eşin çocuğu yoksa, mirasçı eşin alacağı miras payı 1/2’dir. Fakat vefat eden kadın eşin çocuğu varsa, mirastan alacağı pay 1/4’tür. Erkek eş vefat ettiği takdirde, sağ kalan kadın eş eğer çocuğu yoksa mirastan 1/4 oranda pay alır. Ancak vefat eden erkek eşin çocuğu varsa, sağ kalan kadın eşin miras payı 1/8’dir.

İslamda Kadınların Miras Hakkı

İslam da kadın hissesi, vefat eden kimseye olan akrabalık derecesine göre değişmektedir:

• Vefat eden kimsenin kızı olarak kadın: Erkek kardeşleri ile beraber bulunduğunda kardeşinin aldığı payın yarısını, erkek kardeşi yoksa ve kız tek ise mirasın yarısını alır. Kızlar birden fazla olduklarında ise mirasın üçte ikisini alırlar.
• Vefat edenin oğlundan torunu olarak kadın: Vefat edenin çocukları yoksa tek olması hâlinde oğlundan olan kız torun mirasın yarısını alır. Birden fazla olmaları hâlinde ise mirasın üçte ikisini alırlar. Erkek kardeşleri ile beraber bulunduğunda mirası ikili birli paylaşırlar. Vefat edenin bir öz kızı ile bulunduğunda mirasın altıda birini alan kız torun, vefat edenin oğlu ile bulunduğunda ise mirastan pay alamaz.
• Vefat edenin anne-baba bir kız kardeşi olarak kadın: İlk üç hâli vefat edenin kızı gibidir. Vefat edenin kızı veya kızlarıyla beraber olunca kız/kızlar hissesini aldıktan sonra kız kardeş kalanı alır. Vefat edenin babası veya oğlu ile bir arada olunca bunlar mirastan pay alamazlar.
• Vefat edenin baba bir kız kardeşi olarak kadın: Baba bir kız kardeşler anne baba bir kız kardeşler bulunmadığında mirasta onların aldıklarını alırlar.
• Vefat edenin anne bir kız kardeşi olarak kadın: Bu durumda anne bir kız kardeş bir tane olunca altıda bir, erkek veya kız birden fazla olunca üçte birine ortak olur. Vefat edenin, çocukları, babası ve dedesi ile bulununca mirastan pay alamazlar.
• Vefat edenin annesi olarak kadın: Vefat eden kimsenin çocukları veya birden fazla kardeşi varsa altıda bir, vefat edenin çocukları veya birden fazla kardeşi yoksa üçte bir; eşlerden birisi ve vefat edenin babası ile bulunduğunda eşin hissesi verildikten sonra kalanın üçte birini alır. Eğer ölenin eşi ve dedesi ile birlikte bulunursa mirasın tamamının üçte birini alır.
• Vefat edenin ninesi olarak kadın: Vefat edenin annesi bulunmadığı zaman altıda bir alır Ölenin babası olduğunda babaanne, annesinin bulunması hâlinde hiçbir nine mirastan pay alamaz.
• Eş olarak kadın: Vefat eden kimsenin çocukları varsa sekizde bir, çocukları yoksa dörtte bir pay alır.

İslamda Kadın Hissesi

Nisa Süresi’nde kadının miras hakkı ile ilgili aşağıdaki önemli ayetler yer almaktadır. Bu ayetler kadınların hisselerine ilişkin hükümler içermektedir.

1. Ana babanın ve hısımların bıraktıkları mallardan erkeklerin hisseleri olduğu gibi, kadınların da payları vardır. Bırakılan mal (Terike) az veya çok olsun hüküm böyledir. (Nisa sûresi, âyet : 6).
2. Allah çocuklarınızdan erkeklere iki kız hissesi takdir etmiştir. Kızlar ikiden ziyade ise terekenin üçte ikisi onlarındır. Kadın mirasçı bir tek ise, terekenin yarısı ona aittir. Murisin (müteveffa) hiç bir çocuğu olmayıp da ana babası vâris iseler, üçte bir ananındır. Erkek veya kadın kardeşleri varsa, terekenin altıda biri ananındır, (Nisa sûresi, âyet : 10).
3. Çocuğunuz yok ise terekenizin dörtte biri karılarınızındır. Çocuğunuz varsa sekizde biri onlarındır. Bu hükümler, vasiyetin yerine getirilmesi ve borçların edasından sonra câridir. (Nisa sûresi, âyet : 11).
4. Ey iman edenler, kadınlara zorla mirasçı olmanız haramdır. (Nisa sûresi, âyet : 18)(Berki, 1981).

İslamda Erkeklerin Miras Hakkı

İslamda erkeklerin miras hakkı, Nisa Suresi’nin 11. ayetinde hüküm altına alınmıştır. Ayette yer alan ifadeler:

‘Allah size çocuklarınız hakkında erkeğe iki kadın payı kadar vermenizi emreder. Mirasçılar ikiden fazla kadın iseler bıraktığının üçte ikisi onların hakkıdır. Eğer yalnız bir kadınsa yarısı onundur. Ölenin çocuğu varsa anne babasından her birinin mirastan altıda bir hissesi bulunur. Eğer çocuğu yoksa anne babası ona varis olmuşlarsa annesinin hakkı üçte bir kadardır. Ölenin kardeşleri varsa annesinin payı vasiyetten ve borçtan sonra altıda birdir. Babalarınız ve oğullarınızdan hangisinin fayda bakımından size daha yakın olduğunu bilemezsiniz. Bunlar Allah tarafından konmuş paylar olaraktır şüphesiz Allah ilim ve hikmet sahibidir’ şeklindedir.

Buna göre erkeğin miras hakkı, iki kadın payı kadardır. İslam Hukuku mali hükümlerinde külfet nimet dengesi esas alınmış ve miras hukuku da bu denge üzerinden şekillendirilmiştir. Erkek, evliliği sırasında kadına mehir vermekle yükümlü kılınmıştır. Bunun yanı sıra, evlilik öncesinde kadının nafakasından babası ve kardeşleri, evlilik birliğinde ise kocası sorumlu tutulmuştur. Erkeğe yükletilen mali yükümlülükler göz önüne alındığında miras paylaşımında kadın ve erkek oranının nedeni anlaşılabilir.

İslam’a Göre Miras Paylaşımı Hesaplama

İslam Hukuku’na göre miras paylaşımı hesaplanırken aşağıdaki hususlara dikkat edilmektedir.

• Evlatların miras paylaşımında erkeklerin payı kadınların payının iki katıdır.
• Evlatların tümü kız ise bu durumda kızların payı mirasın 2/3’ü kadardır.
• Tek bir kız çocuğu varsa, mirasın yarısı kız çocuğuna kalmaktadır.
• Miras bırakının anne babası sağ ise anne ve babanın her biri 1/6 oranında miras alır.
• Miras bırakanın çocuğu yoksa anne ve babanın miras payı 1/3’dür.
• Miras bırakanın, kız kardeşi dışında bir mirasçısı yoksa bu durumda mirasın yarısı kız kardeşe kalmaktadır.

İlginizi Çekebilir: Reddi Miras

Anne ve baba yahut baba bir kız kardeşlerin miras paylaşımında; vefat eden kardeşin altsoyu yoksa, yalnızca bir kız kardeşi varsa kız kardeşin miras hakkı terekenin yarısıdır. Fakat vefat eden kız kardeş ve mirasçı erkek kardeşse, bu durumda terekenin tamamı erkek kardeşe intikal eder.

Kaynakça

Berki, Ş. (1981). Kur’an’da Miras Hukuku. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 38(1), 107-132.