Çekte İbraz Ne Demek?
Çekte ibraz süresi, çekin ödenmesi için hamilin çeki ödeme yapacak olan muhatap bankaya veya takas odasına sunması anlamına gelir. Yani, çekin tahsil edilmesi amacıyla ilgili bankaya teslim edilmesidir. İbraz işlemi, çekin üzerinde yazılı olan düzenlenme tarihinden sonra belirli süreler içinde yapılmalıdır; söz konusu çekin ibraz süresi düzenleme yerine göre değişir (örneğin, düzenlendiği yerde 10 gün, başka şehirde 1 ay gibi). Süresinde ibraz edilmeyen çek, kambiyo senedi vasfını kaybeder ve tahsil imkanı azalır. İbraz, çekin ödeme talebinin resmi olarak bankaya bildirilmesi ve çekin ödenmesi için ilk adımdır.
Çek ibrazı ile ilgili tüm merak edilen detayları, hukuk alanında öncü bürolardan olan Çözüm Avukatlık olarak yazmış olduğumuz bu yazımızdan elde edebilirsiniz.
Çekte İbraz Süreleri Nasıl Hesaplanır?
Çek ibraz etmek için, lehtar tarafından belirlenen süreler içinde çek muhatap bankaya sunulmalıdır. Türk Ticaret Kanunu’nun 796. maddesinde on günlük, bir aylık ve üç aylık çek yazdırma süresi düzenlenmiştir. Bu süreler, hak düşürücü nitelikte olup, değiştirilemez; yani ne uzatılabilir ne de kısaltılabilir. Çekin, çek hesabının bulunduğu banka şubesinden farklı bir şubeye ya da başka bir bankaya sunulması bu sürelerin geçerliliğini etkilemez. İbraz sürelerinin hesaplanmasında esas alınan tarih, çekin üzerinde yer alan düzenlenme tarihidir.
Örneğin ileri tarihli bir çek söz konusu olduğunda, fiili düzenleme tarihi ile çek üzerindeki düzenlenme tarihi farklı olabilir; ancak süre hesaplamasında çekin üzerindeki tarih dikkate alınır. TTK m. 796/3’e göre, düzenlenme tarihi süre hesabına dahil edilmez.
İbraz süresi veya diğer adıyla çekin yazılma süresi, çek üzerinde yazılı olan düzenlenme tarihinin ertesi günü başlar. Bir çek ancak resmi çalışma günleri içinde ve mesai saatleri dahilinde ibraz edilebilir (TTK 816/1). Eğer kanunda belirtilen sürenin son günü, hafta sonuna ya da resmi bir tatile denk gelirse, bu süre, onu takip eden ilk iş gününe kadar uzatılmış sayılır. Ancak bu süreçte yer alan tatil günleri, süre hesabına dahil edilir.
İbraz Süreleri Hangi Durumlarda Uzar?
Çek tahsil süresi uzamasını gerektiren durumlar, Türk Ticaret Kanunu’nun 811. maddesinde ele alınmıştır.
İlgili maddeye göre, “kanunen öngörülen süreler içerisinde çekin ibrazının ya da protesto işleminin veya buna denk sayılan tespitlerin yapılmasının, bir ülkenin iç hukuku ya da kaçınılması mümkün olmayan mücbir sebepler nedeniyle imkânsız hale gelmesi durumunda, bu işlemlerin yapılabileceği süreler uzatılır.”
Mücbir Sebepler Nedeniyle Çekin Süresi İçinde İbraz Edilmemesi
Türk Ticaret Kanunu’nun 811. maddesi, çekin ibraz süresi içerisinde mücbir sebepler dolayısıyla ibraz edilememesi durumunda uygulanacak sonuçları düzenlemektedir.
Genel anlamda mücbir sebep, önceden öngörülmesi mümkün olmayan, önlenmesi veya etkilerinin bertaraf edilmesi en üst düzeyde dikkat ve özen gösterilse dahi mümkün olmayan olağanüstü durumlar olarak tanımlanmaktadır.
TTK m. 811’in lafzından da anlaşılacağı üzere mücbir sebebin varlığı ve çekin ibrazına olan etkisi şu şekilde açıklanabilir:
- Mücbir sebep, çekin zamanında ibrazını fiilen engellemelidir.
- Bu tür durumlar ibraz süresini uzatıcı etki doğurur.
- Mücbir sebep ortaya çıktığında hamil, keşideciye ve varsa cirantalara bu durumu derhal bildirmelidir.
- Eğer mücbir sebep, ibraz süresinin sona ermesinden itibaren 15 gün içinde ortadan kalkarsa, hamil çeki gecikmeden muhatap bankaya ibraz etmek ya da protesto veya benzer bir tespitte bulunmak zorundadır.
- Mücbir durumun 15 günü aşan bir süre devam etmesi halinde ise, çekin ibrazı veya protesto işlemi yapılmaksızın doğrudan keşideciye ve varsa diğer sorumlulara başvuru yapılabilir.
- Hamilin, mücbir sebebin sona ermesini bekleyerek öncelikle muhatap bankaya başvurmasında herhangi bir engel bulunmamaktadır. Ancak bu durumda, söz konusu başvurunun mücbir engelin ortadan kalkar kalkmaz derhal yapılması gerekmektedir.
Hamilin ya da onun temsilcisinin şahsına özgü nedenler, mücbir sebep olarak değerlendirilmez.
Türk Ticaret Kanunu’nun 811. maddesi uyarınca:
- Yasal olarak belirlenen süreler içinde çekin ibrazı, protesto işlemi ya da eş değer bir tespitin yapılması; bir ülkenin hukuki düzeni veya mücbir sebep teşkil eden, aşılması mümkün olmayan engeller nedeniyle gerçekleştirilemiyorsa, bu işlemlere ilişkin süreler uzatılmış sayılır.
- Hamil, meydana gelen mücbir durumu gecikmeden cirantasına haber vermekle yükümlüdür. Ayrıca bu ihbar, çek ya da alonj üzerine kaydedilmeli, yer ve tarih belirtilerek imzalanmalıdır. Bu konuda TTK’nın 723. maddesi hükümleri de uygulanır.
- Mücbir sebebin sona ermesinin ardından hamil, çeki gecikmeden ödeme amacıyla ibraz etmeli ve gerekirse protesto veya eş değerde bir işlem yaptırmalıdır.
- Mücbir sebep, ibraz süresi sona ermeden meydana gelmişse ve hamil tarafından bir önceki borçluya bildirildiği tarihten itibaren 15 günden fazla devam etmişse, artık ibraz ya da protesto yapılmasına gerek kalmadan doğrudan başvuru hakkı kullanılabilir.
- Hamilin veya çeki ibraz ya da protesto ile görevlendirdiği kişinin yalnızca şahsına ait nedenler mücbir sebep sayılmaz.
Günü Gelen Çek Kaç Gün İçinde Tahsil Edilmeli?
Peki, günü gelen çek kaç gün içinde tahsil edilmeli? Günü gelen bir çekin tahsili için ibraz süresi, Türk Ticaret Kanunu’nun 796. maddesinde düzenlenmiştir:
- Çek, eğer düzenlendiği yerde ödenecekse, 10 gün içinde muhatap bankaya ibraz edilmelidir.
- Eğer ödeme yeri, düzenlenme yerinden farklı bir şehirde bulunuyorsa, ibraz süresi 1 ay olarak belirlenmiştir.
- Çek farklı bir ülkede düzenlenmişse ve ödeme yeriyle aynı kıtada bulunuyorsa, ibraz süresi 1 aydır. Ancak eğer düzenlenme ve ödeme yerleri farklı kıtalardaysa, bu süre 3 aya çıkar.
İlginizi çekebilir: Resmi Belgede Sahtecilik Suçu
Süre Geçtikten Sonra Çekin İbrazı ve Sonuçları
İlgili kullanıcılar arasında vadesi geçmiş çek tahsil edilir mi? ve tarihi geçmiş çek tahsilatı nasıl yapılır? şeklinde sorular da oldukça yaygındır. Çeklerin ibrazına ilişkin süreler, Türk Ticaret Kanunu’nda açıkça hak düşürücü nitelikte olarak düzenlenmiştir. Eğer hamil, bu süreler içinde çeki ibraz etmezse, söz konusu çek artık kambiyo senedi olma özelliğini kaybeder.
Bu durumda çek, ciro yoluyla devredilemez ve kambiyo senetlerine özgü icra yollarıyla tahsil edilemez hale gelir. Süresi geçtikten sonra ibraz edilen çek, yalnızca bir “delil başlangıcı” olarak kabul edilir ve taraflar arasındaki asıl borç ilişkisini ispat etmede yardımcı olabilir.
Çekten Cayma
Keşideci, ibraz süresi içinde bankaya sunulmayan bir çek için cayma hakkını kullanarak, süresi geçmiş bir çekin muhatap banka tarafından ödenmesini önleyebilir.
Türk Ticaret Kanunu’nun 799. maddesi bu konuda açık bir düzenleme getirmiştir:
“Çekten cayma ancak ibraz süresi geçtikten sonra sonuç doğurur.
Çekten cayılmamışsa, muhatap, ibraz süresi sona erdikten sonra da çeki ödemekte serbesttir.”
Çekten Caymanın Sonuçları Nelerdir?
Geçerli şekilde ve süresinde çekten cayılmışsa, muhatap banka bu cayma beyanıyla bağlıdır ve çek bedelini ödeme yetkisi kalmaz. Eğer buna rağmen ödeme yapılırsa, muhatap ödediği tutarı düzenleyenin hesabından mahsup edemez.
TTK m. 799/2’de, çekten cayılmamış olmasına bağlı olarak farklı bir sonuç öngörülmüştür:
Eğer çek ibraz süresini geçmiş fakat herhangi bir cayma bildirimi yapılmamışsa, banka çeki ödeyip ödememe hususunda serbesttir. Ödeme yapması durumunda, düzenleyenin buna karşı çıkma hakkı bulunmamaktadır.
Ayrıca, ibraz süresinin ardından ödeme gerçekleştirilmiş ve cayma beyanı bu ödemenin ardından yapılmışsa, bu beyan herhangi bir hukuki sonuç doğurmaz.
Çekte Zamanaşımı Süresi Nedir?
Hamilin, cirantalara, keşideciye veya diğer çek sorumlularına karşı sahip olduğu başvuru hakkının süresi, Türk Ticaret Kanunu’nun 814. maddesinde belirtilmiştir:
“Hamilin, cirantalara, düzenleyene ve diğer çek borçlularına karşı sahip olduğu haklar, ibraz süresinin sona ermesinden itibaren üç yıl geçmekle zamanaşımına uğrar.
Bir çek borçlusunun diğer borçluya karşı sahip olduğu rücu hakkı ise, ödeme tarihinden veya çeke ilişkin hukuki işlemin dava konusu edilmesinden itibaren üç yıl içinde zamanaşımına uğrar.”
Çekte Sürelerin Hesabı Ve Tatil Günlerinin Sürelere Etkisi Nedir?
Çeklerde ibraz süresi, düzenleme tarihinden değil, bu tarihin ertesi gününden başlatılır (TTK m. 796). Eğer ibraz için öngörülen sürenin son günü hafta sonuna ya da resmi tatil gününe denk gelirse, bu süre ilk iş gününe kadar uzar. Ancak süre içindeki tatil günleri süreye dâhil kabul edilir.
Uygulamada kimi zaman çek üzerine geçersiz tarihler yazılabilmektedir. Örneğin “30 Şubat” gibi olmayan bir gün yazıldığında, bu tarihten ayın son günü anlaşılır. Ancak takvimde var olmayan bir tarih olan “33 Şubat” gibi ifadeler geçersizdir ve düzenleme tarihi yok hükmündedir.
İbraz Süresi Geçen Çek Nasıl Tahsil Edilir?
Çekin ibrazına ilişkin süreler, hak düşürücü nitelikte olup bu sürelerin kaçırılması halinde çeke, Türk Ticaret Kanunu çerçevesinde kambiyo senedi vasfı yüklenemez. Dolayısıyla süresi içinde bankaya sunulmayan çekle, kambiyo senetlerine özgü olan ilam niteliğinde belgeye dayalı takip veya doğrudan haciz yolu ile icra işlemi başlatılamaz.
Bu durumda, çekte yazılı alacak yalnızca genel hükümler çerçevesinde tahsil edilebilir. Ayrıca, hamil, kendisinden önce gelen cirantalara veya düzenleyene karşı kambiyo hukukuna dayalı taleplerde bulunamaz. Sürenin dolmasıyla birlikte keşideci de ödeme yükümlülüğünden cayabileceğinden, çekin süresi içinde ibraz edilmesi önem taşır. Bu sürecin bir hukuk uzmanı ya da avukat aracılığıyla takibi, hak kayıplarının önüne geçilmesi açısından yerinde olacaktır.
